COĞRAFİ TERİMLER SÖZLÜĞÜ                            

A

Asimetrik vadi: Akarsuların dirençsiz kısmının dirençli kısmına göre daha fazla aşındığı vadi tipidir.

Akarsu: Yeryüzünde yer altından çıkıp belirli bir yatak üzerinde sürekli veya bazen akan su.

Akarsu topoğrafyası: Akarsuların aşındırma, taşıma ve biriktirme yoluyla  yeryüzünü   şekillendirmesini inceler.

Antesedans: Herhangi bir kara kütlesinin yükselmesi ve buradan geçen akarsuyun bu yükseltiyi ikiye ayırmasıdır.

Antesedans yarma vadi: Akarsuyun yükselen kara kütlesini yarmasıyla oluşan vadi tipidir.

Açık havza: Suyunu denize veya okyanusa ulaştırabilen akarsu tipidir.

Akarsu ağzı: Akarsu'nun denize veya göle döküldüğü bölgeye denir.

Akarsu aşındırması: Akarsu'nun yatağını yana ve dibe doğru genişletmesi veya kazması olayı.

Akarsu kaynağı: Akarsu'nun doğduğu yer.

Akış hızı: Suyun yatağı boyunca yaptığı sürat.

Alüvyal: Akarsuların eğimli yerlerindeki kum, çakıl, mil gibi irili ufaklı  toprakları eğimi az olan bölgelerde biriktirmesidir.

Alüvyal set gölü: Alüvyonların akarsuyun önünü kapatması sonucu oluşan göller.

Alüvyon: Akarsuların taşıdığı kil, kum, çakıl gibi maddelerin biriktiği bölgelerde oluşturduğu tortular.

Antiklinal: Tortul tabakaların kıvrılması sonucu oluşan kubbemsi tepeler.

Azonal toprak: Dış kuvvetler tarafında bir bölgede biriktirilen taşınmış toprak çeşididir.

                                                                       B    

Bakı: Bir bölgede yamaçların güneş ışığını alış yönü.

Barkan: Hilal biçimindeki kum birikintisi.

Biyosfer: Yeryüzünün toprak ve bitki örtüsüyle kaplı bölümü.

Birikinti konisi: Akarsuların taşıdığı maddeleri eğimin azaldığı yerlerde koni şeklinde biriktirmesidir.

Birikinti kıyısı: Akarsu ve denizlerin taşıdıkları maddeleri kıyılarda biriktirmesiyle oluşan şekiller.

Buzul vadi: Buzulların oluşturduğu vadi tipi.

                                                                        C 

Coğrafya: İnsanlar ve yer-mekan arasındaki ilişkiyi dağılış ilkesine bağlı olarak neden-sonuç ilişkisi içinde inceleyen bilim dalı.

Coğrafi konum: Canlı yada cansız bir şeyin (insan, hayvan, dağ, deniz, ada, göl vs.) yeryüzünde bulunduğu yere denir.

                                                                        Ç

Çatalhöyük: Anadoluda bulunan neolitik ve kalkolitik çağ da kullanılmış çok büyük bir yerleşim yeridir.

Çakıl: Akarsularda ve deniz kenarlarında, akıntıyla birlikte yuvarlanarak topak hale gelen sert taşlardır.

Çentik vadi: "V" şekilli tabansız vadilere denir. Genellikle akarsuyun üst kısımlarında dibe doğru aşınma sonucu oluşur.

Çöküntü: Yer altı sularının tavanını eritmesi sonucunda tavanın çökmesi.

                                                                      D

Dağ: Çevresindeki kara parçalarından daha yüksek büyük kara kütleleridir.

Delta: Akarsunun çatallanarak denize döküldüğü yer.

Debi: Birim zamanda geçen su hacmi. Akarsuların akış hızını ve su hacmini ölçmede kullanılır.

Denge profili: Akarsuyun yatak eğiminin deniz seviyesine ulaşması.

Dolin: Karstik aşınım şeklidir.

Drumlin: Buzul aşınım şekli.

Deniz: Okyanusla bağlantısı olan büyük ve genellikle tuzlu olan su kütleleri.

                                                                     E

Epijenik (Sürempoze) boğaz: Akarsu sert katmana kadar yumuşak toprağı aşındırdıktan sonra sert katmanı dibe doğru aşındırması ile oluşan vadi-boğaz.

Engebeli arazi: Dağların ve tepelerin bulunduğu arazi tipi.

Epirojenez: Karaların yükselmesi veya alçalması durumu.

Enlem: Ekvatorun kuzeyinde ve güneyinde bulunan ekvatora paralel olarak çizilen çizgiler.

                                                                      F

Fener yerleşkesi: Deniz feneri çevresinde oluşan yerleşim yerleri.

Fiyord: Buzulların oluşturduğu vadilerin deniz suyu ile dolmasıyla oluşan koylardır.

Falez: Dalga aşındırması sonucu oluşan dikliklerdir.

Fay: Kıvrılmalar sonucu oluşan kırılma.

                                                                     G 

Graben: Her iki tarafında uçurum bulunan, bir vadiden alçalmış kütlenin sonucunda olışan arazi yapısı.

Gel-git: Ayın hareketlerine bağlı olarak deniz ilerlemesi veya gerilemesidir.

Granit: İç püskürük bir kayaçtır.

Gnays: Granitin yüksek sıcaklık ve basınç sonucunda eğişe uğraması ile oluşur. 

Gre(Kumtaşı): Kum tanelerinin özel bir çimento yardımıyla oluşan fiziksel tortul bir taştır.

                                                                   H

Harita: Dünyanın tamamı veya bir bölümünün kuşbakışı küçültülerek düzleme aktarılmış haline harita denir.

Harita ölçeği: Harita küçültme oranı.

Horst: Tektonik bir çukurun iki tarafında yükselen bölümdür.

Haliç: Gel-git olayı sonucunda genişlemiş ırmak ağızlarıdır.

Havza: Bir akarsuyun bütün kollarıyla birlikte beslendiği alan.

                                                                   I

Irmak: Akarsu

                                                                      İ

İzohips: Eş yükselti eğrisi.

İzohips aralığı: İzohipslerin harita ölçeğine göre çizilmiş yükselti aralığı.

İklim: Bir bölgenin uzun yıllar boyunca süren ortalama hava grafiği.

İndirgenmiş sıcaklık: Bir yerin yükseltisi sıfır kabul edilerek hesaplanan sıcaklığı.

İyonosfer: Ultraviyole ışınlarının molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır.

                                                                   J

Jeolojik yapı: Yerin yapısı.

Jeoloji: Yer bilimi.

Jeomorfoloji: Yeryüzünde karalarda ve denizlerde oluşan yerkabuğundaki değişmeleri inceleyen bilim dalı.

Jeosenklinal: Yeryüzündeki geniş ve derin okyanus çanakları.

Jips(Alçıtaşı): Beyaz renkli tırnakla çizilebilen tortul bir taştır.

                                                                    K

Kayaç: Birçok veya tek bir mineralden oluşan yapı.

Kalker(Kireçtaşı): Deniz veya okyanus havzalarında kirecin çökerek taşlaşması sonucu oluşan taştır.

Kıta: Okyanus ve denizlerin etrafında olan çok büyük kara kütleleri.

Kapalı havza: Suyunu denize veya okyanusa ulaştıramayan akarsular.

Karayel: Türkiye'ye kuzeybatıdan esen rüzgardır.

Karstik göller: Eriyebilen kayaçların olduğu bölgede oluşan göller.

Konveksiyonel yağış: Isınan havanın yükselerek soğuması ile oluşan yağışlardır.

Kör(Çıkmaz) vadi: Akarsunun bir yerde yer altına inerek akışını yer altında devam ettirmesi ile oluşan vadilerdir.

Kumul: Rüzgarların taşıdığı kumulların çökelmesiyle oluşur sürekli yer değiştirir.

Karstik arazi: Aşınıma karşı dirençsiz kolay eriyebilen kayaçların bulunduğu arazi biçimi.

                                                                       L                                             

Lejant: Haritalarda bulunan işaret ve tabloların ne anlama geldiğinin yazdığı bölümdür, haritanın okunmasına yardımcı olur. 

Lapya: Kalkerli arazilerde yağmur ve kar sularının zemini eriterek oluşturdukları çukurlar.

Lav: Volkanlardan yeryüzüne çıkan eriyik haldeki maddeye verilen ad.

Litosfer: Taş küre. Yeryüzünün katı taş ve kayalardan oluşan bölümü.

                                                                       M

Mağara: Kalkerli yapılarda yer altı sularının kimyasal aşındırma ile oluşturduğu boşluklardır.

Maksimum nem (doyma noktası): Havanın taşıyabileceği maksimum nem oranına ulaşması durumu.

Menderes: Akarsuyun bükülerek akması.

Mermer: Kalkerin metamorfize olması

Metamorfize: Maddenin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması.

Moren: Buzullarla taşınarak oluşan taştır.

                                                                      N 

Nehir: Denize göle veya bir başka büyük akarsuya dökülen taşıdığı su bakımından büyük ve geniş akarsu tipidir.

Nem: Buharlaşmış su

                                                                      O

Obruk: Karstik kayaçları yer altı sularının eritmesi sonucunda yaşanan çöküntü sonrası oluşan kuyu.

Obsidyen(Volkan camı): Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra aniden soğuması sonucu oluşan cama benzeyen taştır.

Okyanus: Kıtaları birbirinden ayıran geniş su kütleleri.

Oroğrafik yağış: Nemli havanın dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucu oluşan yağmurlardır.

Ova: Düz, engebenin az olduğu geniş arazi.

Orojenez: Dağ oluşumu.

                                                                     Ö  

                            

                                        

Örtü buzulu: Çok geniş bir alanı kaplayan buzul türü.

                                                                     P 

Peneplen:  Dış güçlerin aşındırması sonucu deniz seviyesinde meydana gelen hafif dalgalı arazi biçimi.

Plato: Akarsu vadileriyle derince ayrılmış düz ve geniş araziler.

Polye: Karstik bölgelerde erime ovaları.

Poyraz: Türkiyenin hemen her yerinden esen rüzgarlardır.

Projeksiyon: Dünyanın şekli nedeniyle haritalarda oluşan bozulmaları en aza indirmek amacıyla kullanılan çeşitli harita çizme yöntemlerinin genel adı.

                                                                       R

Rüzgar: Hava kütlelerinin yatay hareketi.

                                                                      S-Ş

Sarkıt-Dikit: Mağara tavanlarında kalsiyum karbonat bakımından zengin suların tavandan aşağı doğru sarkmasına sarkıt, tabanda birikip yükselmesine de dikit denir.

Seki (Taraça): Akarsuyun yeniden canlanarak yatağını kazması sonucu oluşan şekil.

Sirk buzulu: Dağların tepelerinde ve yamaçlarda yeni oluşmaya başlayan buzul türü.

Sırt: İki akarsuyu birbirinden ayıran yükseklik.

Step: Bozkır.

Stratosfer: Troposferin üzerindeki atmosfer katmanıdır. 

Senklinal: Tabakaların havza veya oluk şeklinde kıvrılmasıdır.

Su yatağı: Akarsuyun aktığı yatak.

Şemosfer: Stratosfer ve iyonosfer arasındaki katmandır.

                                                                        

                                                                         T

Tebeşir: Saf, yumuşak ve kolay dağılabilen bir kalkerdir

Tektonik göl: Tektonik hareketler sonucu oluşan göller.

Tepe: Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşan yükselti.

Troposfer: Atmosferin en alt katmanı.

                                                                          

                                                                      U-Ü

Uvala: Dolinlerin birleşmesiyle oluşan dolinlerden daha büyük çukurlar.

                                                                      V

Vadi: Akarsuyun içinden aktığı kaynaktan başlayıp ağıza kadar giden uzun çukurlar.

Vadi buzulu: Vadi boyunca uzanan buzul.

Vadi tabanı: Akarsuyun aktığı en alt nokta.

Volkan: Magmanın yeryüzüne çıktığı yanardağ.

Volkan bacası: Magmanın yeryüzüne ulaşana kadar izlediği yol.

Volkanik göl: Volkanik patlamalardan sonra oluşan göller.

                                                                       Y

Yamaç: Yeryüzündeki eğimli yüzeyler.

Yükseklik: Bir yerin deniz seviyesine dikine olan uzaklığı.

Yer şekilleri: Yer yüzünde iç ve dış etkenler sonucu meydana gelen değişmeler ile oluşan şekiller.

                                                                        Z

Zirve: Dağ yada tepenin en yüksek noktası. Doruk